Linki sponsorowane


Układ krążenia zbudowany jest z naczyń krwionośnych (tętnice, żyły, naczynia włosowate) oraz z serca. Częścią układu krążenia jest również układ chłonny.

Układ krążenia zapewnia ciągły i zorganizowany ruch krwi, w której krążą składniki pokarmowe, gazy oddechowe, substancje humoralne, ciała odpornościowe, biopierwiastki i metabolity przeznaczone do usunięcia. Centralnym organem układu krążenia jest serce (cor). Krew odpływa z serca tętnicami, a wraca do niego żyłami.

Ruch krwi w naczyniach jest utrzymywany dzięki różnicy ciśnień między lewa komorą a prawym przedsionkiem serca. Duży obieg krwi rozpoczyna się w lewej komorze i kończy w prawym przedsionku serca, po przepłynięciu przez naczynia całego ciała. Mały (płucny) obieg krwi rozpoczyna się w prawej komorze serca i kończy w lewym przedsionku, po dokonanej wymianie gazowej w płucach. W dużym obiegu występują wyjątki w prawie następstwa naczyń: w wątrobie krew płynie z żył do naczyń włosowatych, a następnie znów do żył; w nerce krew płynie z tętnic do naczyń włosowatych, a potem znów do tętnic (a nie do żył!). W skórze, w sercu, w mózgu, w płucach, w nerkach i w przewodzie pokarmowym występują obok typowych połączeń naczyń (tętnica-naczynia włosowate-żyła) także połączenia bezpośrednie: tętniczo-żylne, z pominięciem włośniczek. Takie bezpośrednie połączenia tętniczo-żylne to anastomozy (anastomosis), wyposażone w mięśnie zwieracze otwierające je (pominięcie włośniczek) lub zamykające (krew płynie przez pobliskie włośniczki).

Tętnice (arteriae) i żyły (venae) zbudowane są z osłonki zewnętrznej (tunica externa), osłonki środkowej (tunica media) i osłonki wewnętrznej (tunica intima). Tunica externa, czyli przydanka zbudowana jest z tkanki łącznej z włóknami kolagenowymi i elastynowymi. Pomiędzy włókienkami leżą pojedyncze miocyty gładkie o przebiegu podłużnym. W tej warstwie mieszczą się także vasa vasorum, czyli naczynia naczyń doprowadzające krew do przydanki w celach troficznych (odżywczych).

Zaburzenia troficzne ścian tętnic i żył prowadzą do zmian zwyrodnieniowych i powstania ognisk zwapnienia. Sprzyja temu również miażdżyca.W tętnicach powstają wówczas tętniaki, które w razie pęknięcia mogą spowodować śmiertelny krwotok. Tunica media zbudowana jest z włókien sprężystych oraz z miocytów gładkich o przebiegu okrężnym i (lub) spiralnym. Miocytom towarzyszą włókienka kolagenowe. W warstwie tej znajdują się okienka, przez które dyfundują składniki odżywcze i metabolity przeznaczone do usunięcia. Tunica intima zbudowana jest z włókien sprężystych pokrytych nabłonkiem płaskim – śródbłonkiem (endothelium). Śródbłonek leży na błonie podstawnej. Pory cytoplazmatyczne umożliwiają wymianę metaboliczną i diapedezę (przenikanie limfocytów i granulocytów przez śródbłonki). Diapedezę umożliwiają również przestwory międzykomórkowe.

Komórki śródbłonka syntetyzują prostacykliny, prostaglandyny, leukotrieny (patrz układ dokrewny) i endoteliny (polipeptydy powodujące skurcz miocytów oraz pobudzające proliferacje komórek). Pod wpływem substancji P, bradykininy, acetylocholiny i histaminy, komórki śródbłonka wydzielają tlenek azotu. Tlenek azotu wywołuje rozkurcz miocytów. Endothelium jest niezbędny do naprawy naczyń oraz do angiogenezy, czyli tworzenia nowych naczyń krwionośnych. Wyodrębniono kilka rodzajów tętnic: tętnice sprężyste, tętnice mięśniowe i tętnice mieszane (przejściowe). Tętnice sprężyste są odporne na duże pulsujące ciśnienie. Ściana umożliwia rozszerzenie światła tętnicy w czasie skurczu oraz szybki powrót do stanu wyjściowego. Posiadają silnie rozbudowaną blaszkę sprężystą w osłonce wewnętrznej. Wyrównują bieg krwi. Należą tu m.in. tętnica płucna, aorta i tętnica kręgowa.

Tętnice mięśniowe posiadają mniejszą średnicę niż tętnice sprężyste. Leżą gównie na obwodzie ciała. Regulują szybkość przepływu krwi. W miejscach oddalonych od serca zapewniają ruch krwi, poprzez lokalne skurcze. Blaszka środkowa zawiera miocyty gładkie i jest silnie rozwinięta. Do tej grupy tętnic należą m.in. tętnice kończyn, tętnica krezkowa. Tętnice mieszane zawierają w warstwie środkowej prawie równą proporcję miocytów do tkanki łącznej sprężystej. Łączą tętnice sprężyste z tętnicami mięśniowymi.

Żyły zawierają znacznie słabiej rozwiniętą blaszkę środkowa niż tętnice. Przydanka jest ściśle zespolona z blaszką środkową. Ściany żył zbudowane są z mniejszej ilości włókienek sprężystych, dzięki czemu są wiotkie. Wewnętrzna blaszka tworzy fałdy – zastawki, zapobiegające cofaniu się krwi. Zastawki zbudowane są z tkanki łącznej właściwej (włókienka kolagenowe i elastynowe). Podstawa zastawek zawiera miocyty gładkie, regulujące ich naprężenie i ustawienie. Naczynia włosowate, czyli włośniczki (vasa capillaria) łączą tętnice z żyłami. Skupione są w obrębie tkanek, do których doprowadzają składniki odżywcze i tlen, a od których odprowadzają metabolity zbędne i szkodliwe oraz CO2. Średnica włośniczek waha się od 4 do 30 μm. Spowolnienie przepływu krwi sprzyja wymianie metabolicznej. Cienkie włośniczki utworzone są przez śródbłonek (kapilarki błonkowe). Nieco grubsze włośniczki zawierają na powierzchni śródbłonków perycyty kurczliwe. Włośniczki są otoczone tkanką łączną właściwą, które je ochrania, stabilizuje i pełni funkcje podporowe. Śródbłonki włośniczek posiadają pory cytoplazmatyczne i przestwory międzykomórkowe. Naczynia włosowate zatokowe mają średnicę do 40 μm, występują w szpiku, w gruczołach dokrewnych, w wątrobie, w macicy, w śledzionie i w mózgu. Zapewniają wymianę metaboliczną pomiędzy krwią i tkankami. Podstawowa sekwencja naczyniowa przepływu krwi: serce →tętnica →tętniczka →naczynia włosowate →żyłka →żyła →serce.

Serce (patrz także - tkanka mięśniowa) leży w śródpiersiu, między płucami, za mostkiem, nad przeponą, na wysokości 3 i 4 żebra i koniuszkiem jest zwrócone w lewą stronę. Podstawa (basis) serca jest skierowana ku górze, a koniuszek (apex) ku dołowi.

Tkanka mięśniowa swoista serca przymocowana jest do szkieletu serca, zbudowanego z tkanki łącznej i chrzęstnej. Szkielet serca jest utworzony przez dwa pierścienie włókniste przedsionkowo-komorowe (leżą na pograniczu przedsionków i komór), dwa pierścienie włókniste komorowo-tętnicze (dla aorty i tętnicy płucnej), trójkąty włókniste (lewy i prawy; stabilizują pierścienie włókniste).

Serce jest czterodziałowe, zbudowanej jest z lewej i prawej części, z których każda obejmuje 1 przedsionek (atrium, l. mn. atria) i 1 komorę (ventriculus). Istnieją zatem dwie komory i dwa przedsionki. Serce otoczone jest dwoma blaszkami błony surowiczej – osierdziem (pericardium). Blaszka trzewna osierdzia leży na powierzchni serca i jest nasierdziem (epicardium). Komory i przedsionki wyścielone są wewnątrz endocardium, czyli wsierdziem (jest to śródbłonek na błonie podstawnej!). Pomiędzy prawym przedsionkiem i prawą komorą widnieje otwór – ujście żylne prawe (!) – ostium venosum dextrum, wyposażone w zastawkę 3-płatkową (3-dzielną) – valvula tricuspidalis.

Pomiędzy przedsionkiem lewym i lewą komorą istnieje otwór – ujście żylne prawe – ostum venosum sinistrum, które jest zamykane zastawka 2-płatową (2-dzielną) – valvula bicuspidalis (dawniej vulvula mitralis). Zastawki leżące między przedsionkami i komorami noszą nazwę zastawek przedsionkowo-komorowych. Pomiędzy komorami i tętnicami znajdują się ujścia tętnicze (ostii arteriosi). Tu z kolei są zastawki półksiężycowate (valvulae semilunares), czyli zastawki komorowo-tętnicze. Zapobiegają one cofaniu się krwi do serca. Do przedsionka lewego uchodzą żyły płucne (venae pulmonales). Z komory prawej wychodzi tętnica płucna (arteria pulmonalis).

Do przedsionka prawego uchodzą żyły główne: górna (vena cava superior) i dolna (vena cava inferior). Z komory lewej bierze początek tętnica główna (aorta). Revolutio cordis, czyli rozwinięcie serca oznacza cykl czynnościowy serca podczas jednego uderzenia.

I okres: skurcz przedsionków przy rozkurczonych komorach. Zwiększenie ciśnienia krwi w przedsionkach (na skutek skurczu) powoduje wepchnięcie krwi do komór, gdzie panuje ciśnienie niższe. Na końcu zamykają się zastawki przedsionkowo-komorowe.

II okres: skurcz komór przy rozkurczonych przedsionkach. Zmniejszenie ciśnienia w obrębie tętnic i zwiększenie ciśnienia krwi w komorach (na skutek skurczu izometrycznego komór!) powoduje otwarcie zastawek komorowo-tętniczych i wepchnięcie krwi do tętnic. Następuje skurcz izotoniczny komór w czasie otwarcia zastawek półksiężycowatych.

III okres: pauza; okres rozkurczu przedsionków i komór. Zwrotna fala krwi zamyka zastawki półksiężycowate, mięsień sercowy ulega zwiotczeniu izometrycznemu, a potem izotonicznemu. Inne zastawki otwierają się, następuje rozkurcz komór i przedsionków i wypełnienie ich krwią. Jest to więc okres odpoczynku dla serca.

Przy osłuchiwaniu serca wyróżnia się dwa tony:

Ton I. Jest tonem skurczowym, bowiem następuje wówczas skurcz komór (tzw. okres systoliczny). Odgłos powstaje na skutek zamknięcia zastawek przedsionkowo-komorowych i drgania zastawek. Odgłos wzmacnia napięcie ścian komór.
Ton II. Jest tonem rozkurczowym. Powstaje na skutek zamykania się zastawek półksiężycowatych i drgań aorty oraz tętnicy płucnej (powrotna fala krwi, uderzająca o zamknięte zastawki komorowo-tętnicze). Określa się go mianem okresu diastolicznego.

Czas między I i II tonem jest okresem skurczu, a czas między II i I tonem jest okresem rozkurczu. Po wysiłkach fizycznych następuje wzmożenie tonu I nad koniuszkiem serca.

Częstość uderzeń serca zależy od wieku osobnika i wynosi 66-80 na minutę. Dla porównania: noworodki 130-150 uderzeń/minutę, dzieci 6-10-letnie 90-100 uderzeń/min., dorośli w wieku średnim przeciętnie 72 uderzenia/min., osoby starsze 66-67 uderzeń/min. Przyspieszenie tętna nosi nazwę tachykardii (może być fizjologiczna i patologiczna), natomiast zwolnienie tętna – bradykardia jest spowodowana zaburzeniami rytmiki węzła zatokowego (patologiczne lub farmakologiczne).

Objętość wyrzutowa serca. Jest to ilość krwi wyrzucona do tętnic podczas skurczu komór. Jest równa powrotowi żylnemu. Zależy od ciśnienia krwi, głównie w aorcie. U człowieka wynosi 70-72 ml. Objętość minutowa serca Qh. Jest to ilość krwi wprowadzona do tętnic w ciągu 1 minuty, ale z 1 komory. Jest mierzona w mililitrach krwi na minutę i jest iloczynem częstości skurczów serca (fh) i objętości krwi wyrzucanej podczas jednego skurczu (pojemności wyrzutowej Vh). Qh = fh × Vh Qh zależy od aktualnej intensywności przemiany materii (np. przy wysiłku i trawieniu wzrasta; przy wstrząsie maleje). U człowieka wynosi 4000-5300 ml/min. Jest to wartość orientacyjna i właściwie umowna. Tak naprawdę cała krew nie przepływa przez serce w ciągu 1 minuty. Krew krążąca w obiegu wieńcowym serca przepływa przez serce wielokrotnie w ciągu minuty, natomiast krew z kończyn dolnych powraca do serca o wiele dłużej niż 1 minutę. Automatyzm serca. Praca serca jest procesem automatycznym, którego podniety powstają w samym mięśniu sercowym. Wyizolowanie serca z ciała nie przerywa bicia serca przez pewien czas (wyjęte z ciała serce żółwia, czy żaby pracuje w odpowiednich warunkach nawet kilka godzin).

Serce człowieka nie pracuje zbyt długo poza ustrojem, bo jest wrażliwe na niedotlenienie i oziębienie. Ustaje ono na skutek wyczerpania składników energetycznych, biopierwiastków i zasobów tlenu. Odcięcie układu nerwowego nie powoduje więc przerwania pracy serca. Bodźce niezbędne do pobudzenia serca generowane są w ośrodkach bodźco-twórczych serca. Ośrodki te zbudowane są z komórek pochodzenia mięśniowego (miocyty embrionalne), a nie nerwowego. Powstałe podniety są przekazywane do określonych obszarów mięśnia sercowego za pomocą układu przewodzącego serca. Szlaki transmisyjne są zbudowane również ze zmodyfikowanych miocytów gładkich. Ogół szlaków tworzy razem układ bodźco-przewodzący serca.

W okolicy zatoki żyły czczej górnej (żyła główna górna), uchodzącej do prawego przedsionka znajduje się węzeł zatokowy (zatokowo-przedsionkowy) Keith-Flacka. Jest to I-rzędowy rozrusznik serca, rytmicznie generujący podniety, pobudzające skurcze przedsionków i komór serca. Szlak międzywęzłowy (miocytowy) Torela przewodzi impulsy z węzła zatokowego do węzła komorowego Aschoff-Tawary (węzeł przedsionkowo-komorowy). Węzeł komorowy mieści się w pobliżu przegrody przedsionkowo-komorowej, a poprawniej lokalizując - w odcinku tylnym dolnym przegrody międzyprzedsionkowej, nad zastawką przedsionkowo-komorową.

Węzeł komorowy opóźnia przewodzenie podniet z węzła zatokowego, ponadto sam generuje bodźce pobudzające skurcz komór. W razie uszkodzenia węzła zatokowego, węzeł komorowy przejmuje funkcje I-rzędowego rozrusznika. W normalnych warunkach, węzeł komorowy jest II-rzędowym rozrusznikiem serca. Od węzła komorowego Aschoff-Tawary odchodzi pęczek Palladino-Hisa przewodzący podniety do komór, powodując ich skurcz. Skurcz komór występuje o około 0,1 s. Później niż skurcz przedsionków.

Pęczek Palladino-Hisa rozdziela się na gałązkę lewą i prawą, zawierające miocyty przewodzące – komórki Purkinjego. Prawa gałązka wnika do przegrody międzykomorowej i do ściany prawej komory. Lewa gałązka dociera do przegrody międzykomorowej oraz ściany lewej komory. Pęczek Palladino-Hisa jest określany mianem III-rzędowego ośrodka synchronizującego.

Do prawidłowego funkcjonowania układu bodźco-twórczego i bodźco-przewodzącego serca niezbędny jest tlen, glukoza, odpowiednia temperatura, nawodnienie i stały dopływ jonów sodu, chloru, potasu i wapnia. Eksperymentalnie sprowokowany nadmiar potasu powoduje zatrzymanie serca w rozkurczu, a nadmiar wapnia zatrzymuje serce w stanie skurczu. Komórki miocytowe układu bodźco-przewodzącego serca są bardziej wytrzymałe na niedotlenienie niż właściwe miocyty tkanki mięśniowej serca krążenie wieńcowe.

Tętnica wieńcowa prawa i lewa odchodzą od aorty powyżej zastawek półksiężycowatych (zatoka Valsalva). Tętnica lewa biegnie w bruździe międzykomorowej przedniej. Tworzy niewielka gałązkę okalającą i wnika do lewej części serca. Tętnica prawa biegnie ku tyłowi, gdzie odchodzi od niej gałąź międzykomorowa tylna; leży w bruździe wieńcowej dookoła prawej części serca. Wnika do koniuszka serca unaczyniając prawą część serca. Do prawego przedsionka uchodzą żyły wieńcowe (zatoka wieńcowa), zbierające krew odtlenowaną. W razie niedrożności tętnic wieńcowych (zakrzep, zator) następuje martwica określonego obszaru mięśnia sercowego - zawał serca.

Naczynia wieńcowe są unerwione. Drażnienie przywspółczulnego nerwu błędnego powoduje zwężenie naczyń wieńcowych. Drażnienie nerwów współczulnych – powoduje rozszerzenie naczyń wieńcowych (odwrotnie niż zazwyczaj). Tromboksan A2 i leukotrieny powodują skurcz naczyń wieńcowych i sprzyjają powstaniu choroby wieńcowej (niedokrwiennej serca). erwowa regulacja czynności serca. Serce jest unerwione przez autonomiczny układ nerwowy. Nerwowy splot sercowy (plexus cardiacus) leży przy podstawie serca. Splot sercowy zbudowany jest z nerwów współczulnych i przywspółczulnych. Pobudzenie przywspółczulnego nerwu błędnego (gałązki sercowej dolnej i górnej) prowadzi do zwolnienia akcji serca.

Neuroprzekaźnikiem przywspółczulnego nerwu błędnego jest acetylocholina (zakończenie cholinergiczne). Nerw błędny działa chronotropowo ujemnie (spada częstotliwość skurczów), batmotropowo ujemnie (obniżenie pobudliwości), inotropowo ujemnie (zmniejszenie siły skurczu), dromotropowo ujemnie (spowolnienie transmisji podniet). Nerwy sercowe szyjne: górny, środkowy i dolny oraz nerwy sercowe piersiowe odchodzą od pni współczulnych, są więc adrenergiczne. Neuroprzekaźnikiem nerwów współczulnych jest noradrenalina. Przyspieszają one akcję serca (w warunkach fizjologicznych). iśnienie krwi. Ciśnienie krwi jest wywołane pracą serca, tarciem zewnętrznym i wewnętrznym krwi oraz sprężystością naczyń. Podczas skurczu ciśnienie jest wyższe niż podczas rozkurczu. Ciśnienie krwi zależy od wieku osobnika i w miarę starzenia wzrasta. U dzieci jest niższe niż u dorosłych. Ciśnienie skurczowe (maksymalne) osobników w wieku 20-60 lat powinno wynosić od 120 do 150 mm Hg. Ciśnienie rozkurczowe (minimalne) jest mniejsze o 30-50 mm od ciśnienia skurczowego; nie może jednak przekroczyć wartości 95 mm Hg. Nadciśnienie (hipertensio) występuje w chorobie wieńcowej, przy zapaleniu nerek, w miażdżycy i w zaburzeniach hormonalnych. Doprowadza do śmierci wskutek udaru mózgu lub zawału serca. Niedociśnienie (hipotensio) towarzyszy charłactwie, zapaściom, niewydolności krążenia, gorączce i zaburzeniom hormonalnym. etody pomiaru ciśnienia krwi.

Ciśnienie krwi mierzy się za pomocą sfigmomanometru zegarowego lub rtęciowego Riva-Rocci. Pomiar najlepiej wykonać na ramieniu lewym (słabiej rozwinięte mięśnie).

1. Metoda Korotkowa. Na ramię należy nałożyć mankiet, następnie zamknąć go i napompować powietrzem za pomocą pompki gumowej. Powietrze należy pompować do chwili zaniku tętna poniżej zaciśniętego miejsca. Do tętnicy zgięcia łokciowego należy przystawić fonendoskop (słuchawki). W trakcie wypuszczania powietrza z mankietu wysłuchiwać pierwsze fale tętna i szmery. W tym samym momencie odczytuje się na manometrze ciśnienie skurczowe. Po pewnym czasie, w miarę powolnego spuszczania powietrza z mankietu tony tętna i szmery zanikają. W chwili zaniku tętna należy odczytać ciśnienie minimalne. Ta metoda, chociaż jest obecnie najczęściej stosowana, wymaga dużego doświadczenia i praktyki. Niekiedy ciśnienie rozkurczowe może mieć wartość O (na manometrze). Szczególnie trudne jest oznaczenie ciśnienia rozkurczowego, dlatego też w wadliwym (niedoświadczonym) badaniu daje ono wartości fałszywe. Warto osłuchiwanie tętnicy kontrolować badaniem palpacyjnym.

2. Metoda Riva-Rocci. Pozwala na pomiar ciśnienia skurczowego. Ramię wesprzeć na stoliku, rozluźnić mięśnie. Nałożyć opaskę. Opaska nie może być zbyt ciasno lub zbyt luźno nałożona (nie powinna samodzielnie zsuwać się). Mankiet napełnić powietrzem. Równocześnie wymacać tętnicę promieniową i wyczuć tętno. Pompować powietrze do chwili zaniku tętna. Po zaniku tętna należy powietrze powoli wypuszczać z mankietu. W chwili pojawienia się tętna trzeba odczytać wartość ciśnienia skurczowego. Przy zastosowaniu słuchawki można oznaczyć dodatkowo ciśnienie rozkurczowe. chemat układu naczyniowego.

Jak już wcześniej wspomniano, od aorty odchodzą dwie tętnice wieńcowe zaopatrujące w krew serce. Aorta tworzy łuk wstępujący od którego odchodzą:

1. Tętnica bezimienna rozdwaja się na tętnice podobojczykową (unaczynia prawy bark i ramię) i na prawa tętnicę szyjną wspólną (unaczynia prawa część głowy).

2. Tętnica szyjna wspólna lewa – unaczynia lewą część głowy.

3. Tętnica podobojczykowa lewa – unaczynia lewy bark i ramię.

Następnie aorta kieruje się ku dołowi tworząc aortę piersiową i aortę brzuszną. Od aorty piersiowej odchodzą tętnice międzyżebrowe, unaczyniające ściany klatki piersiowej. Aorta brzuszna rozdziela się na szereg mniejszych tętnic (z nieparzystego pnia trzewnego), docierając do wątroby, śledziony, jelit, żołądka, trzustki. Tętnice pomniejsze otrzymały nazwy analogiczne do organów (np. tętnica żołądkowa, wątrobowa, śledzionowa). Dalsze odgałęzienia aorty: tętnica krezkowa górna i tętnica krezkowa dolna unaczyniają jelito cienkie oraz jelito grube. W dolnej części aorta brzuszna rozdziela się na dwie tętnice biodrowe wspólne (unaczyniają organy miednicy małej). Przedłużeniem tętnic biodrowych są tętnice udowe, docierające do kończyn dolnych.

Układ żylny jest równoległy do układu tętniczego. Z głowy, krew spływa dwiema żyłami szyjnymi: wewnętrzną i zewnętrzną prawa i lewą.. Każda para żył szyjnych jest połączona z żyłami podobojczykowymi, które tworzą razem żyłę główną górną. Do żył biodrowych wpadają żyły udowe. Żyły biodrowe wspólne tworzą żyłę główną dolną, która podążając ku sercu zespala ze sobą żyły nerkowe i wątrobowe. Żyła dolna główna wpada do prawego przedsionka serca. Z żołądka, jelita cienkiego, z jelita grubego, z trzustki i śledziony krew jest odprowadzana do żyły wrotnej wątroby. W wątrobie żyła wrotna rozpada się na naczynia włosowate, po czym ponownie organizuje żyłę wątrobową wpadającą do żyły dolnej głównej. Dzięki temu wątroba uzyskuje krew bogatą w składniki pokarmowe, wchłonięte w przewodzie pokarmowym. Część z tych składników magazynuje.